Column: Lezen

Buitenhof had afgelopen zondag (8/11) een buitengewoon interessante uitzending. Jort Kelder had als gasten de Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen en Albert Jan Ruiter directeur van het Instituut Publieke Waarden over het onderwerp vertrouwen overheid-burger. De aanleiding was de toeslagenaffaire, waar honderdduizenden de dupe van zijn geworden. Sommigen zijn hierdoor ernstig beschadigd, hebben financiële problemen en daardoor ook gezondheidsproblemen.

Als toppunt werd de opmerking van de staatssecretaris in de Tweede Kamer genoemd, die vroeg waarom betrokkenen niet even de belastingtelefoon hadden gebeld. Hoongelach op de publieke tribune. Alles is gedigitaliseerd, gaat via de computer. Je krijgt geen mens aan de telefoon. Dat levert toch alleen maar problemen op. Je krijgt brieven, die je automatisch worden toegestuurd. Die zijn door niemand gecontroleerd. Als er iets fout gaat, moet je maar naar de rechter gaan. Een ambtenaar zal nooit sorry zeggen, want dan geeft hij toe dat hij fout zat en dat kan tot grote problemen leiden, bijvoorbeeld tot schadeclaims. De oplossing zagen de heren in het geven van meer ruimte aan de ambtenaar om zaken zelfstandig af te handelen. Mocht daar een vergissing bij gemaakt worden, dan is er nog geen man overboord. Maar dan moet er 1 ding veranderen; de vertrouwenspositie van burger en overheid. De overheid gaat nu uit van wantrouwen. De burger wordt verdacht van fraude en moet bewijzen dat hij onschuldig is. Het moet andersom; de burger is onschuldig en de overheid moet het tegendeel bewijzen. En de wederzijdse behandeling moet menselijker worden; het laatste contact tussen burger en ambtenaar moet een echt mens kunnen zijn. De computer heeft de mens uit het systeem en de procedure gehaald. Roger van Boxtel, voorzitter van Raad van Bestuur van de NS voegde daaraan toe dat de politiek jaren geleden had gezegd: "Dit lossen wij op.", maar dat hij daarvan tot nu toe niets gemerkt had. De genoemde tendensen zijn duidelijk te herkennen. Je hoort in Enschede bijna nooit: "Ik heb een fout gemaakt. Sorry." En het fraudebeleid is kei- en keihard en gaat uit van de kwaadwillendheid van de uitkeringsgerechtigde. Dat beleid is niet gericht op het vinden van een oplossing, maar om zoveel mogelijk geld te kunnen innen.

De discussie op de tv werd afgesloten met laaggeletterdheid. Nederlandse scholieren presteren steeds slechter, vooral het lezen wordt slechter. Edith Hooge, voorzitter van de Onderwijsraad vertelde dat 60% van de jeugd zegt dat ze een hekel aan lezen hebben. "Velen kunnen wel lezen wat er staat, maar begrijpen niet wat er staat.", vertelde ze en ze noemde landen als China, die Nederland inhalen en voorbij streven. De overheid dient bij de voorlichting rekening te houden met mensen, die niet kunnen lezen, want de burger is er niet voor de ambtenaar, de ambtenaar is er voor de burger. Ook voor de ongeletterden. Misschien vooral voor ongeletterden.

Jan Visser